Zabieranie głosu na forum stanowi nieodłączny element uniwersyteckiej codzienności. Towarzyszy ono osobom kształcącym się przez cały okres edukacji – poczynając od krótkich referatów na ćwiczeniach, poprzez udział w seminariach i projektach badawczych, a na obronie dyplomu bądź referatach konferencyjnych kończąc. Jedni traktują te sytuacje jako dogodną sposobność do szerzenia wiedzy, drudzy zaś widzą w nich źródło ogromnego napięcia. Twórcy publikacji Psychological Interventions for the Fear of Public Speaking: A Meta-Analysis podkreślają, że trema przed wystąpieniami publicznymi należy do najczęstszych lęków. Zmaga się z nią nawet jedna trzecia populacji. Skutki tej obawy bywają dotkliwe. Rzutują one negatywnie na sferę zawodową, naukową oraz towarzyską, przez co ludzie często rezygnują z aktywności wymagającej prezentowania swoich racji. Źródłem problemu są zazwyczaj mylne wyobrażenia o sztuce oratorskiej, w szczególności wiara, że wymaga ona wrodzonego daru. Prawda wygląda jednak inaczej. Udana mowa stanowi rezultat trzech zmiennych: włożonego wysiłku, nabytej wprawy oraz rzetelnego opracowania tematu. Te czynniki budują pewność siebie. Dzięki nim głos brzmi spokojniej, a treść zyskuje na autentyczności. W jaki sposób zatem konstruować wypowiedź, żeby publiczność śledziła ją z niekłamanym zaangażowaniem?

Warsztat gwarantem spokoju

Sumienna praca nad materiałem stanowi najpotężniejszy oręż w walce z tremą, która towarzyszy mówcom. Zazwyczaj lękamy się wyłącznie spraw obcych i nieznanych. Kiedy więc poświęcimy czas, wnikliwie przeanalizujemy audytorium, zgłębimy niuanse tematu oraz specyfikę nadchodzącej prelekcji, łatwiej utrzymamy nerwy na wodzy. Wówczas staniemy przed tłumem z chłodną głową i pełną pewnością siebie.

Zdefiniuj intencje prelekcji

Jeszcze zanim włączymy oprogramowanie służące do projektowania slajdów czy skreślimy wstępne zdania w notesie, musimy w pełni pojąć naturę wyzwania, z którym przyjdzie się nam zmierzyć. Zgoła inaczej opracowujemy materiał na krótki referat zaliczeniowy, odmiennej strategii wymaga zaś prelekcja podczas sympozjum bądź prowadzenie wykładów akademickich. Każda z wymienionych sytuacji wymusza obranie innej optyki, tonu oraz formy komunikacji.

Nim więc przejdziemy do układania scenariusza, postawmy sobie kilka fundamentalnych pytań, nadających wystąpieniu pożądany azymut:

• Jaka idea mi przyświeca? Którą myśl słuchacze powinni trwale zachować w pamięci, gdy już opuszczą salę po zakończonym wykładzie?
• Kto stanowi moje audytorium? Należy zdefiniować profil odbiorców, ich pragnienia oraz nastawienie, z którym pojawią się na spotkaniu.
• Jaką misję realizuję? Czy zamierzam jedynie dostarczyć wiedzę, przekonać do swoich racji, czy może natchnąć zgromadzonych do konkretnej aktywności?

Udzielenie odpowiedzi na te zagadnienia stanowi wyśmienity punkt wyjścia do dalszych działań – pozwala uporządkować merytorykę, wyselekcjonować adekwatny język i wznieść logiczny szkielet całej wypowiedzi.

Zgłębij materię i stwórz fabułę

Niezachwiana postawa mówcy nie rodzi się w sekundzie wejścia na scenę, lecz kiełkuje znacznie wcześniej – podczas wnikliwej analizy problematyki, która pozwala osiągnąć pełną swobodę merytoryczną. Posiadając ekspercką wiedzę, nie damy się wyprowadzić z równowagi nawet najbardziej podchwytliwym pytaniem z widowni. Takiego opanowania nie sposób jednak wykreować w przeddzień spotkania. Należy zatem zapewnić sobie odpowiedni bufor czasowy na weryfikację źródeł oraz krystalizację autorskich przemyśleń.

Dopiero poczucie kompetencji umożliwia nadanie wystąpieniu właściwej formy – wykreowanie historii prowadzącej odbiorców przez meandry naszego rozumowania. Najbardziej efektywny i prosty schemat bazuje na tradycyjnym trójpodziale obejmującym: inicjację, meritum oraz finał. Otwarcie musi zaintrygować publiczność i wskazać powody, dla których poświęcenie uwagi będzie dla niej zyskowne. Główny segment służy prezentacji argumentów, statystyk czy studiów przypadku ułożonych w logiczny ciąg. Zwieńczenie to natomiast szansa na zaszczepienie w słuchaczach refleksji lub impulsu do aktywności. Traktując prelekcję jak opowieść, łatwiej utrzymamy koncentrację sali, czyniąc komunikat koherentnym i trwale zapadającym w pamięć.

Świadome kreowanie wizerunku

Sukces prelekcji zależy od czegoś więcej niż tylko merytorycznego skryptu czy prób dykcji. Na całościowy odbiór wpływa również nasza aparycja oraz styl, w jakim wkraczamy w przestrzeń spotkania. Odzież stanowi istotny element komunikacji niewerbalnej – dlatego należy z wyprzedzeniem zaplanować zestaw, który zachowa spójność z charakterem mowy i doda animuszu, jeszcze zanim otworzymy usta.

Trudno wskazać jedyny słuszny wzorzec modowy dla mówców – garderoba, analogicznie do słów, musi korespondować z kontekstem i naszą osobowością. Podczas obrony dyplomu czy sympozjum naukowego egzamin zda klasyczna koszula, spodnie o dobrym kroju bądź sukienka oraz stonowane akcesoria. Mniej oficjalne okazje, choćby warsztaty w gronie żaków, pozwalają na większą swobodę – wówczas sneakersy z powodzeniem zastąpią wizytowe obuwie. Detale także potrafią wiele powiedzieć o właścicielu. Zamiast dźwigać w ramionach sterty przedmiotów, rozsądniej postawić na aktówkę lub eleganckie torebki damskie, mieszczące cały ekwipunek. Ład w dłoniach często odzwierciedla porządek w głowie – a to buduje zaufanie u odbiorców.

Priorytetem pozostaje jednak poczucie nieskrępowanej naturalności w tym, co nosimy. Uwierające buty, zbyt opięta marynarka czy szorstka tkanina potrafią skutecznie dekoncentrować i potęgować zdenerwowanie. Publiczność błyskawicznie wychwyci ten dysonans – zdradzi go mowa ciała, barwa głosu i drobne gesty świadczące o braku komfortu.

Wizualne wsparcie i osobiste zapiski – sztuka efektywnego zastosowania na scenie

Wspieranie się materiałami graficznymi bądź odręcznymi notatkami nie stanowi najmniejszego nietaktu. Przeciwnie – umiejętnie wyselekcjonowane instrumenty potęgują siłę argumentacji, systematyzują wywód oraz ułatwiają zachowanie właściwego tempa narracji. Prawdziwe wyzwanie pojawia się w momencie, kiedy te elementy przejmują rolę autora, zamiast jedynie mu asystować. Ekrany szczelnie wypełnione akapitami, traktowane jako skrypt do lektury, wysysają witalność z prelekcji i rozpraszają audytorium. Odbiorcy przyswajają pismo znacznie prędzej niż mowę, zatem widząc blok liter, instynktownie wyłączają słuch, a koncentrują wzrok na analizie napisów. Efektywna plansza stanowi uzupełnienie werbalnego komunikatu – garść fraz, statystyki, diagram bądź wymowny obrazek w zupełności wystarczą, aby publiczność nadążała za biegiem myśli prezentera.

Analogiczna reguła dotyczy ściąg. Oczywiście oferują one komfort psychiczny, gdyż porządkują koncepcje i redukują napięcie. Należy jednak pilnować, żeby nie wyrosły na mur oddzielający nas od sali. Kiedy recytujemy treść z papieru, tracimy więź wzrokową, a w konsekwencji – zainteresowanie i atencję zgromadzonych. Optymalną strategią jest więc opracowanie konspektu w postaci zwięzłych myślników, utrwalonych wyraźnym, powiększonym drukiem na połowie arkusza formatu A4. Wraz z nabywaniem wprawy rezygnacja z fizycznej pomocy przyjdzie samoistnie, albowiem swoboda sceniczna wypłynie nie z posiadanych kartek, ale z głębokiej wiedzy merytorycznej i wiary we własny przekaz.

Jak skutecznie zaangażować odbiorców i nie stracić ich zainteresowania?

Nawet wybitna wiedza oraz dopracowana warstwa wizualna nie dają pewności, że zgromadzeni zechcą poświęcić nam swój czas. Prelekcja startuje na dobre dopiero w chwili nawiązania nici porozumienia z ludźmi na sali – a dysponujemy na to zaledwie kilkudziesięcioma sekundami. Wstęp musi rozbudzić ciekawość i stworzyć więź. Znakomicie sprawdza się pytanie angażujące uczestników, krótka historia z życia wzięta albo podanie faktu wprawiającego w osłupienie. Niekiedy wystarczy pojedyncza fraza, żeby audytorium zapragnęło zgłębić temat. Należy jednak pamiętać o dopasowaniu formy otwarcia do okoliczności – inaczej przemawiamy na sympozjum, a odmiennie w trakcie wykładów akademickich.

Na ciągłe skupienie uwagi podczas mowy wpływa szereg czynników, tworzących harmonijną kompozycję:

• Komunikacja przystępnym językiem – nawet skomplikowane zagadnienia da się wyjaśnić klarownie. Mówcy często wpadają w pułapkę określaną jako „klątwa wiedzy” i zapominają, że odbiorcy mogą nie operować specjalistycznym żargonem. Zamiast komplikować, lepiej stawiać na jasność przekazu oraz obrazowe porównania ułatwiające podążanie za tokiem rozumowania.
• Kontakt wzrokowy – to najprostsza metoda budowania relacji. Omiatanie spojrzeniem poszczególnych sektorów pomieszczenia sprawia, że uczestnicy czują się dostrzeżeni oraz włączeni w dialog.
• Gra głosem i gestykulacja – brzmienie mowy potrafi magnetyzować. Zwalnianie tempa, cisza czy zabawa barwą pozwalają akcentować wagę słów, a swobodne ruchy rąk nadają prezentacji witalności oraz wiarygodności.
• Ruch sceniczny – przemieszczanie się w przestrzeni wzmacnia siłę argumentów. Zbliżenie się do widzów przy istotnym wniosku lub stanięcie w miejscu dla zaakcentowania puenty pomagają zachować odpowiedni rytm i logikę wywodu.

Oficjalne oblicze sztuki oratorskiej

Okoliczności nie zawsze sprzyjają swobodzie czy anegdotycznym wstępom. Egzamin dyplomowy, raport przed gremium eksperckim bądź referat podczas sympozjum narzucają ścisły rygor. Prelegent zazwyczaj musi najpierw zasygnalizować tożsamość, zarysować problematykę i określić cel działań. Wówczas prym wiodą opanowanie, precyzja słowa oraz jasność komunikatu. Opowieści ustępują miejsca twardym informacjom – statystykom, rezultatom analiz bądź faktom. Konkretny start natychmiast definiuje profesjonalny charakter mowy, budując pozycję eksperta.

Podczas uroczystych przemówień ekspresję zastępuje powściągliwość. Odbiorcy, zamiast na emocjach czy zamaszystych gestach, skupiają wzrok na pewnym brzmieniu głosu, ładzie kompozycyjnym i spójności argumentacji. Żarty należy odłożyć na bok – lepsze efekty przynosi merytoryka, przejrzystość i wyważona pewność siebie. Utrzymanie oficjalnego stylu nie musi jednak oznaczać chłodu. Pogodne spojrzenie i naturalny uśmiech sygnalizują otwartość, wzmacniają wiarygodność oraz kreują przyjazny klimat mimo powagi sytuacji. Starannie opracowana, logiczna prelekcja angażuje audytorium równie silnie, jak luźniejsza forma przekazu.

Kiedy nerwy biorą górę

Nawet weterani estrady miewają chwile słabości, gdy muszą stanąć przed audytorium. Szczypta adrenaliny często mobilizuje, lecz paraliżująca panika odbiera swobodę oraz mowę. W krytycznym momencie ratunek niosą nieskomplikowane metody, które pozwalają odzyskać rezon. Spokojna praca przeponą skutecznie spowalnia akcję serca i wycisza organizm. Ulgę przynosi również, gdy fizycznie zrzucimy napięcie – szczególnie z ramion i szczęki, które odruchowo sztywnieją. Myśli, zamiast krążyć wokół lęku, powinny powędrować w stronę słuchaczy. Ta zmiana optyki ma kolosalne znaczenie – prelegent nie zdaje tu egzaminu, lecz pragnie przekazać cenne doświadczenia.

Eksperymenty z udziałem studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego potwierdzają, że narastający stres drastycznie odciąga myśli od merytoryki. Dlatego, gdy panujemy nad uwagą, zyskuje na tym jakość prelekcji. Poczucie pewności wzrasta, jeżeli mówca opracuje scenariusz awaryjny na wypadek usterki technicznej lub podchwytliwych pytań. Ewentualne pomyłki nie stanowią powodu do wstydu, gdyż są naturalnym elementem wystąpień na żywo. Odbiorcy szanują autentyczność i zaangażowanie bardziej niż wyreżyserowaną bezbłędność, a spokój zachowany po wpadce buduje wizerunek lepiej niż nerwowe reakcje.

Wystąpienia publiczne jako forma interakcji

Bez względu na to, jak bardzo oficjalny charakter ma wydarzenie, każda prezentacja stanowi w istocie spotkanie z drugim człowiekiem. Proces ten przypomina dialog – nawet w sytuacji, gdy głos zabiera zazwyczaj tylko jedna ze stron. Zgromadzeni na sali ludzie nie wypatrują na scenie nieomylnego cyborga, lecz oczekują kogoś prawdziwego, kto zachowuje wiarygodność i pełne skupienie w danym momencie. Drobne pomyłki, sekundy zawahania bądź językowe lapsusy nie przekreślają szans na sukces. Warunkiem pozostaje jedynie zachowanie spokoju oraz sprawny powrót do głównego nurtu wypowiedzi.

Kolejne próby przynoszą coraz większą swobodę, a zdobywane szlify pozwalają wejść na wyższy poziom. Wreszcie nadchodzi chwila, kiedy przekaz ustny umożliwia dzielenie się informacjami, natchnienie słuchaczy do działania oraz ugruntowanie pozycji eksperta. Ta kompetencja procentuje na całej ścieżce kariery zawodowej.

Źródła:

• Psychological Interventions for the Fear of Public Speaking: A Meta-Analysis – V. Ebrahimi, S. Pallesen, R. M. F. Kenter, T. Nordgreen
• Procesy uwagi a lęk społeczny w sytuacji wystąpienia publicznego – K. Barani, K. T. Piotrowski
• PRM – platforma sprzedażowa
• Fear of public speaking: How can I overcome it? – Mayo Clinic
• How to Give a Killer Presentation | Harvard Business Review
• 10 Tips for Improving Your Public Speaking Skills – Professional & Executive Development | Harvard DCE

Artykuł przygotowany we współpracy z partnerem serwisu.
Autor: Joanna Ważny